Wędrując dość często po naszym kolorowym i wiekowym Starym Mieście myślę o jego przeszłości i ludziach którzy tu mieszkali. Bo Lublin przez wieki, to nie tylko Polacy. Wielka była wielokulturowość naszego miasta. Znaczną jego część zajmowała społeczność żydowska i właśnie o niej, zabytkach jej kultury tutaj Wam opowiem.
Wędrówkę naszą zaczniemy od obiektu jakim jest Brama Krakowska, która w przeszłości była główną bramą do średniowiecznego Lublina. Przez bramę wchodzimy na Stare Miasto na ulicę Bramową, gdzie pod numerem 6 znajdowała się lecznica towarzystwa Bikur Cholim. Przejdźmy kilka kroków na znajdujący się przed nami Rynek, tutaj w kamienicy pod numerem 17 urodzi się Henryk Wieniawski – polski kompozytor i wielki skrzypek-wirtouz. Henryk Wieniawski pochodził z żydowskiej rodziny mieszkającej w podlubelskiej Wieniawie. Ojciec Henryka przyjął na początku XIX wieku chrzest i nowe nazwisko od osady w której się urodził. W kolejnej kamienicy zwanej kamienicą Lubomelskich pod adresem Rynek 8 mieściła się od końca XIX wieku siedziba Gminy Żydowskiej i biblioteka gminna. Obok na Jezuickiej znajduje się Teatr Stary zbudowany w 1822 roku i będący własnością rodziny Makowskich. Nazywano go także „teatrem żydowskim” z powodu częstego wynajmowania go przez żydowskie trupy teatralne. Kilka kroków dalej i jesteśmy w sercu lubelskiego Starego Miasta. To kościół Dominikanów gdzie znajduje się obraz przedstawiający pożar Lublina w 1719 roku. W lewej części obrazu możemy zobaczyć fragment miasta żydowskiego na Podzamczu. Po wyjściu z kościoła kierujemy się na Plac po Farze. Tu w kamienicy Grodzka 11 która sąsiaduje z placem na elewacji znajduje się tablica pamiątkowa informująca o tym, że w latach 1862-1942 mieścił się tutaj Żydowski Dom Sierot zwany Ochronka. W dniu 24 marca 1942 roku żołnierze niemieccy zamordowali wszystkie dzieci z tego domu. Dalej kierujemy się ulicą Grodzką w dół do Bramy Grodzkiej. Za nią do wojny rozciągało się już miasto żydowskie. Dlatego też Brama Grodzka nazywana była Bramą Żydowską.
Wychodzimy z lubelskiego Starego Miasta i idziemy na Wzgórze Zamkowe prosto w kierunku zamku. Patrząc na prawo zobaczymy zabudowania XVII wiecznego kościoła i klasztoru świętego Wojciecha nazywanego „klasztorem żydowskim” ponieważ po opuszczeniu go przez siostry zakonne budynki przeszły w posiadanie prywatnego właściciela który wynajmował je Żydom. Idziemy dalej na Zamek Lubelski gdzie w licznym gronie eksponatów zobaczymy obraz Jana Matejki przedstawiający przyjęcie Żydów do Polski przez Władysława Hermana w 1096 roku. Jest to replika oryginału zamówiona u Jana Matejki przez żydowskiego kupca z Wiednia – Arnolda Rappaporta.
Po wyjściu z zamku schodzimy szerokimi schodami w dół. Na końcu po lewej stronie umieszczona jest tablica ukazująca plan byłej dzielnicy żydowskiej zlikwidowanej przez Niemców w 1942 roku. Popatrzmy na układ ulic jaki istniał przez setki lat. Popatrzmy na Plac Zamkowy przez którego środek do 1942 roku biegła ulica Szeroka. Idąc placem w stronę głównej drogi na elewacji kamienicy przy Placu Zamkowym 10 wmurowana jest tablica informująca, że tutaj w nieistniejącym domu w końcu XVIII wieku mieszkał Jaakow Jicchak Horowic zwany Widzącym z Lublina. Dalej idziemy wzdłuż Zamku Lubelskiego Aleją Tysiąclecia. Tutaj przy chodniku zobaczymy tablicę informującą o istnieniu w tym miejscu główna synagoga lubelska – Synagoga Maharszala. Jeśli spojrzymy powyżej tablicy zobaczymy fragment XIV wiecznych murów zamku. Jest to tak zwana Baszta Żydowska. Nazwa ta może mieć związek z tym, że w 1523 roku Żydzi Podzamcza otrzymali od króla przywilej za pomoc w przebudowie zamku lub może z powodu sąsiedztwa z centrum miasta żydowskiego.
Mając jeszcze siłę na dalszą wędrówkę dalej dojdziemy do starego cmentarza żydowskiego gdzie znajdują się nagrobki nawet z 1543 roku. Wejście na cmentarz znajduje się od ulicy Kalinowszczyzna. Obok cmentarza znajduje się kościół i klasztor nazywany „klasztorem żydowskim”. Od pierwszej wojny światowej kiedy to budynki popadły w ruinę budynki stały się schronieniem dla biednych i bezdomnych Żydów. Obok cmentarza na ulicy Siennej 25 zachował się budynek starego szpitala żydowskiego. Kolejny punkt naszej wędrówki to nowy cmentarz żydowski przy ulicy Walecznych założony w 1829 roku, wówczas jeszcze po za miastem. W latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku teren cmentarza przedzielono ulicą co spowodowało, że w chwili obecnej cmentarz mieści się po obydwu stronach ulicy.
Wracając kierujemy się na ulice Lubartowską gdzie pod numerem 85 znajduje się gmach byłej Uczelni Mędrców Lublina. Tutaj w latach 1930-1939 mieściła się wyższa żydowska uczelnia rabinowska Jeszywas Chachmej Lublin. Na sąsiedniej posesji pod adresem Lubartowska 81 znajduja się zabudowania byłego szpitala żydowskiego. Idąc dalej dochodzimy do ulicy Czwartek gdzie za kamienicą numer 6 znajduje się wolno stojący budynek. Na jego elewacji wmurowana jest tablica informująca, że „W tym domu mieścił się Żydowski Dom Ludowy imienia I.L.Pereca. Kolejny punkt naszej wędrówki to Lubartowska 10 gdzie mieściła się Synagoga Chewra Nosim. Po przejściu na drugą stronę ulicy Lubartowskiej wejdźmy w ulicę Noworybną. Po jej prawej stronie przy ulicy Rybnej znajduje się wmurowana w elewację kamienna tablica z napisem „W tym domu został utworzony w roku 1944 pierwszy w Polsce Ludowej Komitet Żydowski. I takim powojennym akcentem kończę naszą wycieczkę po zabytkach kultury żydowskiej w Lublinie.
Myślę, że warto było być na powyższej wycieczce. I nie zapominajmy o naszych sąsiadach którzy przez setki lat mieszkali obok nas i tworzyli nasze miasto Lublin.